Το Αρχείο Ελληνικών Μεταφράσεων της Ξένης Λογοτεχνίας (ΙΘ΄ & Κ΄ αι.) παραχωρήθηκε στο Εργαστήριο Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ από τον Κωνσταντίνο Κασίνη, ομ. Καθηγητή της Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Το Αρχείο συγκροτήθηκε σταδιακά τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αποτελείται στην ολότητά[1] του από 20.000 ± φακέλους, που περιέχουν υλικό για ισάριθμες ελληνικές μεταφράσεις της ξένης λογοτεχνίας, που πραγματοποιήθηκαν τα έτη 1801-1990 και εκδόθηκαν αυτοτελώς, ισάριθμα δελτία και σχετικά βιβλία· συγκεκριμένα:
(α) Κάθε φάκελος αντιστοιχεί σε μία μετάφραση. Περιέχει φωτοτυπία της προμετωπίδας της μετάφρασης και φωτοτυπίες όλων των περικειμενικών στοιχείων της (αφιερώσεων, προλόγων, εισαγωγών, περιεχομένων, κολοφώνων, οπισθοφύλλων, καθώς και εικαστικό υλικό που κοσμεί τις μεταφράσεις), απαραίτητων για την περιγραφή της.
(β) Οι φάκελοι συνοδεύονται από ισάριθμα δελτία (σε ειδικά κατασκευασμένες δελτιοθήκες), τα οποία περιγράφουν την φυσιογνωμία κάθε μετάφρασης (φυσική περιγραφή, πού κείται, τους συντελεστές –δημιουργούς και μεταφραστές– , την γλώσσα-πηγή, τον πρωτότυπο τίτλο και την τοποχρονολογία της έκδοσης).
(γ) Βιβλία: Το αρχειακό υλικό ακολουθείται από επτά (7) βιβλία του υπογράφοντος, τα οποία προήλθαν από την αξιοποίηση μέρους του υλικού, ήτοι:
Βιβλιογραφία των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας, τόμ. Α΄ (1801-1900), Αθήνα, ΣΩΒ, 2006,
Βιβλιογραφία των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας, τόμ. Β΄ (1901-1950), Αθήνα, ΣΩΒ, 2013,
Οικονόμειος Μεταφραστικός Αγών. Επίμετρο κειμένων [μεταφραστικός διαγωνισμός του Πανεπιστημίου Αθηνών, ΙΘ΄ αι.], Αθήνα, ΣΩΒ, 2003,
Διασταυρώσεις. Μελέτες για τον ΙΘ΄ και Κ΄ αι., γ΄ έκδοση, τόμ. Α΄, Αθήνα, Εκδόσεις Χατζηνικολή, 2005,
Διασταυρώσεις. Μελέτες για τον ΙΘ΄ και Κ΄ αι., τόμ. Β΄, Αθήνα, Εκδόσεις Χατζηνικολή, 2005,
Ανταποκρίσεις. Η ελληνική ταυτότητα της ξένης λογοτεχνίας, Αθήνα, ΣΩΒ, 2022,
Μ. Χουρμούζης, Παρωδική Μικρογραφία Μυθιστορημάτων, εισαγωγή Κ. Γ. Κασίνης, Αθήνα, Το Ροδακιό, 1999.
Σκοπός της συγκρότησης του Αρχείου είναι η μελέτη στο σύνολό του τού μεταφραστικού φαινομένου: της βιβλιογραφίας, της ιστορίας των μεταφράσεων, της ιστορίας της ελληνικής μεταφρασεολογίας, της φυσιογνωμίας των δημιουργών, της ανθρωπολογίας των μεταφραστών, της γεωγραφίας των γλωσσών-πηγής, της γεωγραφίας των εκδόσεων, και βέβαια, η διευκόλυνση των συγκριτολογικών προσεγγίσεων.
Τί βρίσκεται εν εξελίξει; Η σύνταξη της Βιβλιογραφίας των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας, τόμ. Γ΄ (1951-1970) από τον Κωνσταντίνο Κασίνη, σε συνεργασία με τον Νίκο Κωτούλα.
Μελλοντικές ενέργειες για την ολοκλήρωση της κατασκευής των εργαλείων για περαιτέρω μελέτη του φαινομένου:
(α) Εσαεί συμπλήρωση του υλικού· προς το παρόν των ετών 1991-1925.
(β) Συνέχιση της βιβλιογράφησης των μεταφράσεων του ΙΘ΄ & Κ΄ αι. Για την ολοκλήρωση της βιβλιογράφησης των δύο αυτών αιώνων (1801-2000), υπολογίζω ότι θα χρειαστεί η σύνταξη άλλων επτά (7) τόμων, διότι από το 1971 και εξής ο αριθμός των μεταφράσεων αυξάνεται αλματωδώς, με αποτέλεσμα να έχουμε την έκδοση και 800 μεταφράσεων μέσα σε ένα έτος, όπως γνωρίζουμε από τα προσωρινά στατιστικά δεδομένα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το υλικό (όπως θα συμπληρωθεί εν καιρώ) αποτελεί την βάση για την μελέτη του μεταφραστικού φαινομένου, διότι οι γλώσσες και οι πολιτισμοί εμπλουτίζονται, αναπτύσσονται και εκσυγχρονίζονται με τις πολλαπλές διασταυρώσεις και τις ποικίλες προσαρμογές. Όπως παραδέχονται οι σύγχρονες πολιτισμικές και μεταφραστικές σπουδές, η διασταύρωση των γλωσσών, των ιδεών, των ρευμάτων και των τάσεων πραγματοποιείται κυρίως μέσω της μετάφρασης. Συνεπώς, με την μελέτη του μεταφραστικού φαινομένου, των πολλαπλών συγκρίσεων, της συνανάγνωσης των κειμένων (πρωτότυπων και μεταφρασμένων) είναι βέβαιο ότι θα εμπλουτισθεί το ρεπερτόριο των σχετικών φιλολογικών ζητήσεων και προσεγγίσεων και θα προκύψουν νέα δεδομένα για το πότε, το τί, το γιατί και το πώς της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Κωνσταντίνος Κασίνης
[1] Παραμένουν προς παράδοση, έως ότου ολοκληρωθεί η σύνταξη του Γ΄ τόμου της Βιβλιογραφίας των μεταφράσεων, δεκαπέντε (15) κιβώτια, ήτοι: τα έτη 1951-1970 (4 κιβώτια), τα Αχρονολόγητα 1901-1990 (6 κιβώτια) και οι δελτιοθήκες με τα αντίστοιχα των μεταφράσεων δελτία (5 κιβώτια).